This is page 669 of An Icelandic-English Dictionary by Cleasby/Vigfusson (1874)

This online edition was created by the Germanic Lexicon Project. Click here to go to the main page about Cleasby/Vigfusson. (You can download the entire dictionary from that page.) Click here to volunteer to correct a page of this dictionary. Click here to search the dictionary. This page was generated on 30 Mar 2019. The individual pages are regenerated once a week to reflect the previous week's worth of corrections, which are performed and uploaded by volunteers. The copyright on this dictionary is expired. You are welcome to copy the data below, post it on other web sites, create derived works, or use the data in any other way you please. As a courtesy, please credit the Germanic Lexicon Project.

ÚMEGÐ -- ÚTAN. 669

þræll verðr ú. af bardögum, Grág. ii. 155: the saying, úmæt eru ómaga orð. Gísl. 5; sveitar-ómagi, a pauper, a charity-boy or girl; úmaga aldr, meðan (the children) þau eru á ómaga aldri, Grág. i. 240; vera af ómaga aldri, to be grown up, Dipl. v. 3; ómaga bálkr, a section in the law, Grág. i. 230 sqq.; ómaga eyrir, the money of a minor, 176; ómaga bú, ómaga lýsing, Grág. (Kb.); ómaga skipti, ómaga sök, Grág. i. 264; ómaga tíund, K.Þ.K. 156; ómaga verk, Jb. 255; ómaga vist, Dipl. v. 5. COMPDS: ómaga-lauss, adj. having no ómagi to sustain, Grág. ómaga-maðr, m. a person who has many ómagar to sustain, Grág. ómaga-mót, n. a law term, of the case in which a person maintains an ómagi until he becomes destitute himself, Grág. i. 289.

ú-megð, f. the state of being úmagi, but also as collect. term = úmagi, of the people themselves; börn í úmegð, Js. 60; meðan erfingjar vóru í ú., whilst the heirs were in infancy, Fs. 65; enda sé dóttir þeirra í ú., Grág. i. 172; þóttisk hón svá helzt mega forðask ú. sína, Rb. 237; fyrir ómegðar sakir, K.Þ.K. 116; eitt haust er fundr fjölmennr at Skörðum, at tala um hreppa-skil ok ómegðir manna, Lv. 17; þeir skiptu ok ómegð, þat vóru börn tvau, Gísl. 17; hann lét eptir ú. aðra, Fs. 140; ok þat var þá siðvandi nökkurr er land var allt alheiðit, at þeir menn er félitlir vóru en stóð ú. mjök til handa létu út bera börn sín, ok þótti þó ílla gört ávallt, Ísl. ii. 198; ómegðar-bú, K.Þ.K. 90; ómegðar-maðr = ómagamaðr, Eb. 164.

ÚR, n. [cp. Swed. ur-væta, ur-väder], a drizzling rain; úr eða dögg, Stj. 531; úri þafðr, of the sea-serpent, Bragi; var þoka yfir héraðinu, vindr af hafi ok úr við (úr-viðri?), Ísl. ii. 308; er þá létt af allri sunnanþokunni ok úrinu, Hrafn. 8; þá héldi yfir þannig úr þat er af stóð eitrinu, Edda i. 42 (Cod. Worm.; oc þat = or þat = úr þat, Ub. l.c.): a remnant is in the mod. phrase, það er 'úr' honum, it rains; cp. also úr-koma and úði.

ÚR, prep., see ór, pp. 472, 473: in COMPDS, úr-eldast, ð, to become obsolete, úr-hættis, adv. out of season, too late; það er ekki ú. enn. úr-kast, n. offal, úr-kula, in úrkula-vonar, see örkola. úr-kynja, adj. degenerate. r-lausn, f. a small gratuity; göra e-m ú., to make one a small concession. úr-ræði, n. an expedient. úr-skurða, að, to decide. úr-skurðr, m. a decision. úr-slit, n. a final end. úr-tíningr, m. pickings. úr-tölur, f. pl. dissuasions. úr-val, n. a picked thing. úr-vinda, see órvinda. úr-þvætti, n. a wash. úr-ætta, adj. degenerate.

úr-drifinn, part. foam-besprent, of a ship, Edda (in a verse).

úr-felli, n. = úrkoma.

úrig-hlýra, adj. wet-cheeked, weeping, Gh. 5.

úrigr, adj. [úr], wet; úrgan stafn, Hkv. Hjörv. 15; úrgu barði, Orkn. (in a verse); úrga strönd, Fms. xi. 307 (in a verse); úrgar brautir (cp. Homer's GREEK), Rm. 36; úrig fjöll, Skm. 10, Hðm, 11; úrgum hjörvi, Ad. 4. II. qs. örigr, and quite a different word, ill-tempered, vicious; hann görðisk úrigr viðr-eignar, Ld. 54; graðfé varð úrigt ok görði mikit um sik, Fb. i. 545; stafkarl svá íllr ok úrigr at ekki láti úgjort, 211.

úrig-toppi, a, m. dewy-mane, poët, epithet of a horse, Nj. (in a verse).

úr-íllr, adj. [úrigr and íllr], fretful, esp. from want of sleep; hann er ú. af svefni.

úr-koma, u, f. rain, freq. in mod. popular usage, esp. of a mild rain.

ÚRR, m., gen. úrar, [Germ. ur-ochs; Lat. urus], the urus or ur-ox; úrar-horn, an ur-ox horn, Fas. iii. 616: as a nickname, Ó.H.

úr-ván, f. a poët, name of the clouds, Alm.

úr-væta, u, f. = úrkoma, Fb. ii. 222.

ú-skap, n. 'unshape,' shapelessness, deformity; með úskapi, þér hafit málit meirr til búit með úskapi enn eigi sé spjöllin á, Glúm. 347: spleen, madness, æði ok úskap, Hom. 113; hugr heitir úskap, Edda 110. úskaps-maðr, m. an ill-disposed person, Sturl. ii. 149. II. in plur., úsköp, evil spells, imprecations: the saying, hlæja skyldi at ósköpunum en ekki fyrir þeim verða, see skap (B); ganga þó ríkt úsköpin er sonr verðr föður sínum at dauða, Al. 129; þeir menn er fyrir úsköpum verða, þá valda því íllar nornir, Edda 11; kvað íllar vættir því snemma stýrt hafa eðr úsköp, Korm. 240; at fyrir-koma þeim úsköpum er Þorveig hefði á lagt ykkr Steingerði, 208; úskapa verk, Fas. iii. 406: in mod. usage, ósköp and óskapa = immensely, awfully; ósköp fallegt, an enormity; það er ósköp að vita til þess!

úr-svalr, adj. wet-cold, Hkv. 2. 42; úrsvalar unnir, 2. 11; úrsvöl Gýmis völva, Edda (in a verse); úrsvölum munni, Grett. (in a verse), of the eddying stream.

úr-þveginn, part. wave-washed, Hallfred.

ú-svifinn, adj. coarse, impudent (prop. 'unclean?'), Fb. i. 216: ú-svífni, f. impudence.

ú-svifr (not úsvífr), adj. (the r is radical); [the latter part, which only exists in this and the following compds, answers to A.S. syfer, O.H.G. subar, Germ. sauber, Engl. sober, Lat. sobrius, meaning clean; úsvifr = A.S. unsyfre] :-- prop. unsober, unclean, but only used in a metaphorical sense. 2. 'unwashed,' coarse, overbearing; Austmenn vóru heldr úsvifir, Sturl. ii. 233; úsvifir ok íllorðir, Fms. iii. 143; hann var úsvifr við sér minni menn, Eb. 42; ú. ok harðgörr, Fas, ii. 470: Ósvifr and Úsyfr (not Ósvífr, for vi changes into y, not ví), Landn., Ld., Sturl. (Ósvifr the Wise).

ú-svifrandi, part. polluting, a GREEK in Haustl. as an epithet of the giant Thiazzi in an eagle's shape; ú. Ása, the defiler of the gods(?).

ÚT, adv., compar. útarr, superl. útarst, and later form yzt; [Ulf. and A.S. ût; Engl. out; Scot. b-ut; O.H.G. ûz; Germ. aus, qs. auz; Dan. ud] :-- out, towards the outer side (of a door, outskirt, circumference), opp. to inn, q.v.; út eptir ánni, Eg. 81; út ok inn með hverjum firði, 48; út með sjó, 746; út eptir firði, 87; inn til Leirulækjar, ok út til Straumfjarðar, 140; út eða inn, Nj. 104; kalla mann út, out of doors, 17; sjá út, to look out, Ld. 148; út þær dyrr, Sturl. i. 178; út ór, out of, out from, Nj. 182; út munninn, out of the mouth, Fms. vi. 351; snúa út, to turn out, Mar.; út þar, out there, Eg. 394; þangat út, out there, Fms. x. 400; stíga á skip út, Ld. 158; bera fé á út, on board, Eg. 98; garðr var í túninu meirr út (farther out) á völlinn, Háv. 53: of time, út Jól, 'Yule out,' all through Yule, Pm. 104; vetrinn út, sumarit út, throughout the winter, summer; láta út, to stand out to sea, Band. 39. 2. as a naut. phrase 'út' often means going out to Iceland from Norway (cp. útan); far þú til islands út, Eg. 475; koma út hingat, Grág. (Kb.) ii. 211; and simply, koma út, Nj. 4, Ld. 230, Eg. 339, passim (út-kváma); eigu þau börn arf at taka út hingat, out here, i.e. here in Iceland, Grág. i. 181: = úti, út á Íslandi, Ld. 254: then of other far countries, fara út til Jórsala, Fms. vii. 199; þeir menn er farit höfðu út með Skopta (i.e. to Palestine), 74: also of going to Rome, ix. 412: út (= úti), á Serklandi, Hom. 130; út í París, Fms. x. 58. 3. with verbs; brenna út, to burn out, Bárð. 180; út-brunninn, out-burnt: lúka út, to lay out, Dipl. ii. 12; bjóða út liði, to levy (út-boð); taka út, to take out (money), iv. 7; leika vel, ílla út, to treat well, ill, Fas. i. 90; dauðr út af, dead out and out, 65. II. compar. farther out; finna hval útarr, Grág. (Kb.) ii. 130; sitja útarr, of a fisherman, Edda 35; ganga útar eptir húsi, from outside inwards, Ld. 16, 200, Fms. vi. 102; sat hann útar frá Höskuldi, towards the door, Nj. 50; þar útar frá, Eg. 206, 547. III. superl. utmost; þar eru netlög útarst, Grág.; þaðan frá sem fyrvir útarst, ii. 380; yzt í annan arminn, Fms. vi. 315; hann hafði yzt loðkápu, he wore it outermost, i. 149.

út-altari, a, m. the low altar, Vm. 58, Dipl. v. 18.

útan, [Ulf. ûtana = GREEK], from without, from outside; gengu þeir útan brygginna, they went up by the pier (from the sea), Fms. ii. 281; ok er þeir sóttu út á fjörðinn, þá réru útan í móti þeim Rögnvaldr, then R. rowed towards them, coming from the outward, Eg. 386; skjóta útan báti, to put out a boat, Nj. 272; fyrir útan (with acc.), outside of a thing, opp. to fyrir innan, 271; útan at Hafslæk, Eg. 711; Strandmaðr útan, a man from the Out-Strand, Sturl. ii. 205; útan ór Þrándheimi, Fms. i. 36. 2. útan denoted the coming from without, of a voyage from Iceland to Norway, for to the Norse traders Iceland was an outlying country; also of a journey from Greenland to Iceland, Grág. i. 211; but the Icelanders also soon came to use it of going out of their own land; ferja e-n útan, fara útan, to go abroad, i.e. from Iceland, passim; fara útan, to go abroad, Grág. i. 99, 181, Nj. 94, Eg. 196, Ld. 230; spurði Þórarinn Glúm hvárt hann ætlaði útan sem hann var vanr, Th. asked G. if he intended to go abroad as he was wont, Nj. 22; meðan hann væri útan, whilst he was abroad, 4; þá var Valgarðr útan, faðir hans, 72, Ld. 254, passim (cp. út): then of other far countries, koma útan af Jórsalaheimi, Fms. vii. 74; útan af Africa, Ver. 51. II. without motion, outside; útan á síðuna, Hkr. i. 239; útan ok sunnan undir eldhúsinu stóð dyngja, outside, towards the south, Gísl. 15; hón séri því um gammann bæði útan ok innan, both outside and inside, Fms. i. 9; jamt útan sem innan, Grág. i. 392, Greg. 19; þar útan um liggr inn djúpi sjár, Edda; lagðir í kring útan um, Eg. 486; jörðin er kringlótt útan, Edda; poki um útan, with a poke about it outside, wrapped in a poke, Ld. 188; skáli súðþaktr útan, Nj. 114. III. conj. except, besides (Dan. uden); verðr fátt um kveðjur, útan þeir leggja skip saman, except that they ..., Fms. x. 205; eigi skal hann, útan (but) keypti, Gþl. 538; útan heldr, but rather, Stj. 10; útan eigi, 15; engi, útan synir Tosta, Hkr. iii. 170; engi hlutr útan sá einn, Fms. ii. 38: of whole sentences, útan þat skildi, at ..., with that exception that, i. 21; fríðr at yfirlitum, útan eygðr var hann mjök, fine-looking, but that he had goggle eyes, Fas. iii. 298; fjögur ásauðarkúgildi, útan hann leysti þá þegar eitt í kosti, Dipl. v. 7; unless, kveðsk eigi við þeim vanbúinn, útan þeir sviki hann, Korm. 202, Fms. vi. 70. 2. without, with acc.; Scot. but, as in the motto of the Macphersons, 'touch not the cat but the glove;' útan alla prýði, Stj. 10; útan starf ok erviði, 38; útan frænda ráð, Hkr. i. 232; útan leyfi konungs, Gþl. 115; útan konungs rétt ok aðildar-manna, Orkn. 212; útan aðrar lögligar pínur, H.E. i. 478: gen., útan sætta, Nj. 250, 255; útan allrar saurganar, K.Á. 104; útan orlofs, Jb. 285. 3. outside of; útan kirkjugarðs, N.G.L. i. 352; útan Paradísar, K.Á. 104; útan arkarinnar, Stj.; útan borðs, héraðs, brautar, see B. 4. fyrir útan, outside, off, beyond, with acc.; fyrir útan boðan, Nj. 124; fyrir útan Mön, 271; fyrir útan Þjórsá, Landn. 299, Fms. x. 114; fyrir útan haf, Ver. 39; bar vápna-burð fyrir útan þat skip, Fms. vii. 232; fyrir útan rekkju hennar, Grág. i. 371; vera fyrir útan bardaga, Fms. vi. 137; fyrir útan silfr, gull, except, Grág.