This is page 249 of An Icelandic-English Dictionary by Cleasby/Vigfusson (1874)

This online edition was created by the Germanic Lexicon Project.

Click here to go to the main page about Cleasby/Vigfusson. (You can download the entire dictionary from that page.)
Click here to volunteer to correct a page of this dictionary.
Click here to search the dictionary.

This page was generated on 30 Mar 2019. The individual pages are regenerated once a week to reflect the previous week's worth of corrections, which are performed and uploaded by volunteers.

The copyright on this dictionary is expired. You are welcome to copy the data below, post it on other web sites, create derived works, or use the data in any other way you please. As a courtesy, please credit the Germanic Lexicon Project.

HEILLA -- HEIMAN. 249

var þó eigi heill sársins, Fbr. 164. 3. phrases, gróa um heilt (see gróa), Fms. xi. 87; binda um heilt, to bind up a hale limb; er um heilt bezt at binda, 'tis better to bind a hale than a hurt limb, Ld. 206; betra heilt en gróið, better hale than healed; með heilu ok höldnu, safe and sound, Fms. x. 376; þar skal hverr heill verða sem haltr varð, he that was halt must be made hale, a law phrase, he that has a blemish upon him must clear himself of it, N. G. L. i. 326: cp. the phrase, svelta heill hungri (mod. svelta heilu hungri), to starve, Ls. 62: a guest is asked, hvað er í fréttum, what news? to which the reply is, mannheilt og ósjúkt, all hale and 'unsick,' i.e. all well! eigi heil, not hale, i.e. enceinte, þú ert kona eigi heil, Fas. i. 52; húsfreyja þín er eigi heil, ok mun hón fæða meybarn, Ísl. ii. 196; Freydís vildi fylgja þeim ok varð heldr sein, því at hón var eigi heil, Þorf. Karl. 428. 4. answering to Gr. GREEK, in exclamation; njótið heilir handa, 'bless your hands!' well done! Nj. 71; mæl drengja heilastr, well spoken, Fms. viii. 97; báðu hann tala konunga heilstan (i.e. cheered him), vi. 240; mæltu, at hann skyldi mæla allra höfðingja heilastr, viii. 290. β. in greeting, Vþm. 4, 6, Sdm. 3, 4; kom heill, welcome! hail! Blas. 42; far heill, farewell! Fms. vii. 197; heill, Magnús frændi! 171; sít heill, sit hail! Glúm. 391, Fms. x. 201; heill svá! Stj. 621; heilir svá! 475; heilar svá! 124, Karl. 507; ek svá heill, by my soul! forsooth! Fms. v. 230; svá vil ek heil! Grett. 170 new Ed.; bað þá heila fara ok heila hittask, Fms. iv. 171. 5. whole, entire, Lat. integer; sjau hundruð heil, full seven hundred, Íb. 16; heil vika, 7, K. Þ. K. 102; heil dægr (opp. to half), Rb. 16; heil alin, N. G. L.; heilt ár, Bs. ii. 152. II. metaph. true, upright; allit., heilt ráð ok heimilt, a hale and good bargain, without fraud or flaw, Grág. i. 317; með heilum fortölum, Dipl. i. 3; ráða e-m heilt, to give wholesome (good, wise) advice to one, Nj. 31, (heilræði); með heilum hug, sincerely, cp. Hm. 106; heilum sáttum, Háv. 50 new Ed., Al. 60. β. safe; prestinum þótti eigi heilt at setja hann annat sinn undir sama váða, Fms. x. 417.

heilla, að, [heill, f.; cp. Dan. hilde = to allure], to bewitch, enchant, spell-bind one; Ketill kvað þær heillaðar, Fms. vi. 110; síðr þik (?) um heilli halir, Hm. 130; ok muntú vera heilluð af úvætti þessum, Fas. iii. 177; heilluð ertu (thou art infatuated) ef þú ætlar minn hug grimman við þik, i. 194; sprota er hann heillar með augu þeirra manna er hann vill, Od. v. 47.

heilleikr (-leiki), m. health, Fms. ii. 230: uprightness, Fas. iii. 160, Karl. 213.

heilliga, adv. fairly, candidly, Sturl. ii. 67, Bs. i. 736.

heilligr, adj. looking hale, whole.

heil-mikill, adj. considerably great.

heil-næmi, f. wholesomeness.

heil-næmiligr, adj. (-liga, adv.), wholesome, Hkr. i. 269.

heil-næmr, adj. wholesome, Fas. i. 411.

heiló, f., qs. heið-ló, [heidelo, Ivar Aasen], a sandpiper.

heil-ráðr, adj. giving wholesome counsel, Nj. 30, Fms. ix. 262, Grett. 110.

heil-ráðugr, adj. = heilráðr, Hom. 109.

heil-ræði, n. wholesome, wise counsel; ráð þú mér h. nokkur, segir Gunnarr, Nj. 85 (Gunnar to Njal); Gunnarr mælti til Njáls, heilræði em ek kominn at sækja at þér um eitt vanda-mál, -- Makligr ertú þeirra, segir Njáll, ok réð honum ráðin, 71, Landn. 117, Sks. 548, Fb. ii. 52.

heilsa, u, f. [Dan. helsen; Swed. helsa], health, Fms. vii. 241, x. 215, Sks. 620. Al. 24, Hom. 10, Bs. i. 337; sterk, góð h., strong, good health; veyk, lin, tæp h., poor, weak health, passim. COMPDS: heilsu-bót, f. health-bettering, healing, Hkr. ii. 386; til heilsubótar, Magn. 414, Bs. heilsu-bragð, n. a cure, ek skal sýna þér öruggt h., Fb. i. 439. heilsu-drykkr, m. a potion, draught, Al. 24, 656 B. 12. heilsu-far, n. state of health, Grett. 153. heilsu-gjafari, a, m. a healer, eccl. heilsu-gjöf, f. a 'gift of health,' cure, Fas. iii. 277, Magn. 532: eccl. salvation, Stj. 141. heilsu-góðr, adj. in good health. heilsu-gæði, n. strong health. heilsu-lauss, adj. 'health-less,' in bad health. heilsu-leysi, n. bad health. Mar. heilsu-linr, adj. = heilsulítill. heilsu-lítill, adj. in weak health, Sturl. iii. 34. heilsu-orð, n. a word of salvation, (MS.) 656 and 555 heilsu-ráð, n. counsel whereby to recover health, Fms. ii. 229. heilsu-samligr, adj. (-liga, adv.), wholesome, salutary, Bs. heilsu-samr, adj. wholesome, Sks. 96. heilsu-sterkr, adj. strong in health. heilsu-tapan, f. perdition, eccl., K. Á. 76. heilsu-tæpr, adj. in poor health. heilsu-veiki, f. weak health. heilsu-veykr, adj. having weak health.

heilsa, að, [Dan. hilse], to say hail to one, greet one, with dat.; it was an ancient custom for the host to welcome (heilsa) the stranger, as may be seen from the following references :-- Osvífr (the guest) kvaddi út Höskuld ok Rút (the master of the house), þeir gengu út báðir ok heilsuðu Osvífi, Nj. 21; hann (the master) gengr út ok heilsar Gísla (dat. the stranger), Gísl. 83; kona ein gékk til hurðar ok heilsar þeim ok spyrr þá at nafni, Fbr. 44 new Ed.; Þorsteinn gékk þegar til búðar Þorkels, en hann (Thorkel) heilsar honum vel ok spyrr hvat hann árnar, Lv. 33; Ólafr gengr inn á gólfit ... en enginn heilsar honum ok þögðu allir, Háv. 39; in case the host was a great personage (a king, earl, or the like), the stranger used in token of honour or homage to walk up to him and greet him, 'sit hail!' ok er hann kom inn, heilsaði hann konungi, konungr tók kveðju hans, Eg. 63; jarlinn (the guest) gékk fyrir hann (the host in his high-seat) ok heilsaði honum, Ó. H. 66; Haukr heilsaði konungi, Fb. i. 47: h. á en, id.; Ásgrímr (the guest) gékk at honum ok heilsaði á hann, Nj. 182, Fms. i. 16; ok er hann kemr á fund Knúts konungs, gékk hann fyrir hann ok heilsar upp á konunginn, konungr tók ekki kveðju hans, xi. 264. In mod. usage a coming guest is said 'heilsa,' a parting guest 'kveðja,' q.v.

heil-samligr, adj. wholesome, salutary, Stj. 69, K. Á. 20, Fms. i. 141.

heil-samr, adj. salutary, Sks. 96, Skálda 210.

heilsan, f. [Dan. hilsen], greeting, salutation, Fb. iii. 309, Fbr. 62, Hkr. iii. 79, Bs. i. 755. COMPDS: heilsanar-kveðja, u, f. greeting, Stj. 482. heilsanar-orð, n. id., Bs. i. 707.

heil-smiðliga, adv. uprightly, Bs. i. 522.

heil-spen and heil-spenuð, f. adj. 'hale-teated,' of a cow, Gþl. 503.

heil-und, f. a law term, a brain wound, Grág. ii. 11, passim. heilundar-sár, n. = heilund, Nj. 217.

heilundi, a, m. one with a brain wound, Grág. ii. 91.

heil-vita, adj. indecl. 'hale-witted,' sane, Greg. 45, Bs. i. 755, N. G. L. i. 145.

HEIM, adv. (prop. an acc. of heimr), home, homewards, Lat. domum, Nj. 4, 11, Fms. i. 51, Hrafn. 20; fara heim, to return home, Bs. i. 337; síðan fóru þau heim á leið, id.; en er hón var komin náliga heim, 341, and in endless phrases. 2. in phrases as, bjóða e-m heim, to bid one to a feast, heimboð; sækja e-n heim, to visit, attack one, in a hostile sense, passim: bæta heim fyrir sér, to make for one's soul's weal, Fms. iv. 63.

HEIMA, adv. I. neut. [Engl. home; Germ. heimath; Dan. hjem and hjemme] :-- home, = heimili; en er kaupmenn drifu af skipi hverr til síns heima, Fms. vi. 109; skulu hvárigir öðrum þar íllt gera at heima mínu, Nj. 256; urðu þeir at ganga langa leið til síns heima, Bs. i. 47, Korm. 222, Stj. 393; til þíns heima, 484; ef eigi kemr tröll milli húss ok heima, Fms. viii. 41. 2. the phrase, eiga heima, to have a home, live; Hallfreðr átti heima at Haukagili, Fms. ii. 9; þeim megin árinnar sem hann átti h., Bs. i, Hkv. 2. 4, and passim. II. at home; var Rútr h. at Rútsstöðum til sex vikna, Nj. 10; heima hafðir þú vit þitt, er þú sagðir mér til, Hrafn. 8; fátt var manna heima, Landn. 152; heima glaðr, cheerful, gladsome at home, Hm. 102; h. í görðum goða, Vþm. 2, passim: sayings, dælt er h. hvat, Hm. 5; halr er h. hverr, 35. β. phrases, standa h., to square, be all right, of a measure or the like: the phrase, sitja heima sem mær til kosta (heima-sæta), to stay at home as a maid, Sams. S.; þat þykkjumk ek vita, at eigi munum vit allan aldr okkar úgiptar heima sitja, Sturl. i. 206.

B. COMPDS: heima-alinn, part. home-bred. heima-alningr, m. one home-fed. heima-ból, n. a homestead, mansion, Fms. ii. 90. heima-bóndi, a, m. a franklin or yeoman in a heimaból, H. E. ii. 114. heima-brunnr, m. a home well, Glúm. 390, Sturl. i. 191. heima-bær, m. the home-buildings, homestead, opp. to outlying storehouses and byres, Ann. 1319. heima-dyrr, n. pl. the 'home-doors,' the entrance to dwelling-bouses, Fær. 264, Grett. 121 A, Fs. 42 (= mod. bæjardyr). heima-dýr, n. domestic animals, Barl. heima-elskr, adj. 'home-loving,' a laggard, afraid to go out in the world, Fs. 4. heima-fastr, adj. having a fixed home, H. E. ii. 85. heima-fólk, n. home folk, Fms. ii. 160, Grett. 140. heima-friðr, m. home-peace, Js. 95. heima-griðungr, m. (heima-naut, n.), a bull kept at home, Vápn. 46, Sturl. i. 78. heima-hagar, m. home-pastures. heima-hestr, m. a 'home-horse,' stallion, opp. to úti gangs-hestr, a working horse, Hm. 82. heima-hús, n. pl. dwelling-houses, opp. to out-buildings, Fær. 264. heima-jörð, f. = heimaból, Pm. 53. heima-kominn, part., in the phrase, göra sik h., to make oneself as at home. heima-kona, u, f. = griðkona, a house-maid, Sturl. i. 73, iii. 193, Njarð. 370: medic. erysipelas, cp. farkonu-sótt. heima-land, n. home-land, the home estate, Fms. ii. 90, Bs. i. 287, 841, D. I. i. 240, Vm. passim; an estate on which a church is built. heima-lið, n. = heimafólk, Sturl. i. 196. heima-maðr, m. = griðmaðr, a 'home-man,' dweller, servant, Eg. 52, 60, 165, Sturl. i. 72, Nj. 11, Stj. 482, Vm. 23. heima-prestr, m. a resident priest, the parson, Fms. iv. 265, Bs. i. 652, Jm. 24. heima-ríkr, adj. tyrannical at home, Bjarn. (in a verse), heima-seta, u, f. sitting at home, Grág. i. 41. heima-sveit, f. = heimafólk, Sturl. ii. 53. heima-sæta, u, f. a maid 'sitting at home,' unmarried. heima-taða, u, f. the hay from the home-field, Finnb. 340. heima-tíund, f. 'home-tithe,' i.e. the tithe of the estate on which a church is built, to be paid to the lay landlord, Vm. 19, Am. 90, D. N. heima-vist, f. staying at home, Bs. i.

heima, d and að, to take one in, in the allit. phrase, hýsa ok heima e-n, ef maðr hýsir ok heimir útlagan mann, Gþl. 144; hafa hýst þá ok heimat, N. G. L. i. 123, (rare.)

heim-alinn, part. = heima-alinn.

heim-alningr, m. = heima-alningr.

heiman, adv. from home, Hbl. 2, Nj. 11, 142, passim; cp. héðan, handan, þaðan. β. in the phrase, henni fylgdi heiman Breiðabólstaðr, the estate B. went with her from home, i.e. was her dowry, Landn. 61, 177;