This is page cv_b0767. Please don't edit above this dashed line. Thank you! -----------------------------------------------------------------------------
ÖRKEYPIS -- ÖRREYTA. 767
Symb. 24. II. eccl. the Ark; gör þú mér örk af trjám, i.e. Noah's Ark, Stj. 306; örk Guðs, Sks. 753; usually Sáttmáls-örk, Stj., Ver., Barl., Rb., the Bible. arkar-fótr, m. the foot of a chest, Fms. iv. 355. ör-keypis, adv. gratuitously, = ókeypis, Rétt. 84. örkn, n. a kind of seal, [cp. Lat. orca, supposed to be the grampus]; sá hón örkn mikit liggja á steini, Bs. i. 335, Bjarn. (in a verse), Edda (Gl.): also called örkn-selr, m., Sks. 176, where it is described; perh. the mod. urta, urtu-selr, is corrupted from örkn. örkn-höfði, a nickname, Sturl. i. (in a verse). ör-kola, adj. out-burnt, extinguished, of coals burnt to ashes. 2. metaph., vetr görðisk því verri sem meirr leið á, ok verðr örkola fyrir mörgum, Ísl. ii. 134; hence the mod. phrase, vera úrkula vonar um e-ð, to be past hope. ör-kosta, u, f. penury, want, lack of choice; ok sinn dag dapran at deyja frá svínum allri örkostu er hann áðr hafði, Am. 58. ör-kostr, m. a resource, way out of a difficulty; hann skal gjalda sex aura ... ef hann á örkost til en ekki elligar, Grág. ii. 155; ek hefi slíkan örkost (mat, Bs. i, l.c.) ætlat til Jóla-vistar mönnum sem hér hefir lengi vant verit, Sturl. i. 216: so in the phrase, eiga einskis úrkostar, to have means for nothing, be destitute; ef hann á þess úrkosti, if he has means to do it. II. a 'want of choice,' lack; fundu þeir at Ægis örkost hvera, they found no cauldron by Æ., Hým. 1. ör-kuml (mod. örkumsl), n. [from kuml, q.v., and ör-, = Germ. ur]:-- a lasting scar, a blemish or wound that disfigures or maims one for ever; særðir til ölífis, sumir til örkumbla, 655 xi. 1; högg þú hestinn, ekki skal hann við örkuml lifa, Nj. 92; ef ekki er örkumbl gört at þeim, Grág. i. 261; þótt þeir fái örkumbl af eðr bana, 301; barn hvert skal ala er borit verðr, nema þat sé með þeim örkymlum (deformity) borit at þennog horfi andlit sem hnakki skyldi, N.G.L. i. 12; stóð höfuðit gneipt af bolnum, segir Þóroddr at Snorri vildi græða hann at örkumla-manni, make a maimed invalid of him, Eb. 244; Klæingr lifði við örkyml, Sturl. ii. 109 C; liggja úti iðrin, hann hirðir nú eigi um líf með örkumlum þessum, Ísl. ii. 365; fékk annarr bana af en annarr örkuml, Fms. viii. 38; hafa týnt sumir limunum, sumir bera annars-kyns örkuml allan aldr sinn, 251; ok fótrinn af berserknum, hann leysti sik af hólmi ok lifði við örkuml, Glúm. 333. örkumla-lauss, adj. unmaimed, unblemished, Fb. ii. 371, Nj. 246, Sturl. i. 86. ör-kumla, að, to maim; hann barði á tvær hendr ok örkumlaði menn, Lv. 103. 2. part. maimed, disfigured, disabled; hón kvaðsk eigi vilja eiga Bersa örkumlaðan, Korm. 134; ö. var aulinn stór, Skíða R.; vil ek eigi lengr berjask við þik örkumlaðan mann, Ísl. ii. 269. örla, að, qs. örðla; in the mod. phrase, það örlar á e-u, a thing rises or shews itself, esp. in a bad sense, of enmity, envy, or the like. ör-látligr, adj. = örlátr, bountiful. ör-látr, adj. [örr, adj.], open-handed, Nj. 147, Ld. 312, Bs. i. 619. ör-leikr, m. liberality; fyrir örleiks sakir ok allrar atgörfi, Gullþ. 4, Fms. ii. 242, iv. 370, xi. 203, Sks. 442. ör-lendask, d, to be exiled, Stj. 111; ok örlendz þar, and do emigrate thither, 162. ör-lendis, adv. abroad, Gþl. 148; sac erlendis. ör-lendr, see erlendr. ör-liga, adv. largely, abundantly, Fas. i. 213, Sks. 442, Stj. 348. ör-ligr, adj. bountiful; með örligri miskunn, 655 xxx. 11. ör-lygi, n. another form for örlög, [mid. H.G. urliugi; cp. Dutch orlog = war; whence again mod. Dan. orlog = warfare at sea] :-- fate, doom, generally conceived as coming in or by war; heyja eyrlygi, Eg. (in a verse); heyr undr mikit, heyr örlygi ('hear words of doom'), heyr mál mikit, heyr manns bana! Gísl. 15, (these alliterative words are evidently a fragment of an old lay, see Mr. Dasent's Transl. p. 30, l.c.) In Edda (Gl.) 'örlygi' is entered among the names of 'battles:' in a verse of Bragi, örlygis-draugr, a battle-worker, warrior; these are the only places in which we find the word, while in Dutch and Low Germ. it is common, but see örlög. Ör-lygr, m. a pr. name, see the preceding word, Landn.: whence Örlygs-staðir, a local name, Sturl. ör-lyndi, t. a bountiful mind; heyrð er bæn þín ok örlyndi, thy prayers and thine 'alms,' Post. 290 (Acts x. 4); eigi hefir þú enn tapat örlyndinni. Bs. i. 53. ör-lyndligr, adj. relating to charities; ö. boðorð, Hom. (St.) ör-lyndr, adj. charitable, bounteous, open-handed, Fms. i. 219, ii. 21, Nj. 16, Al. 5, passim. ör-læti, f. liberality, charitableness, Fms. ii. 118. ör-lög, n. pl. [from ör-, = Germ. ur-, and lög; see örlygi], the primal law, fate, weird, doom, = Gr. GREEK; þær lög lögðu ... örlög seggja, Vsp. 20; ek sé Baldri örlög fólgin, 36; örlög sín viti engi fyrir, Hm. 55; þvíat þú öll um sér örlög fyrir, Skv. 1. 28; aldar örlög hygg ek at hón öll viti, Ls. 21, 29; dæma örlög manna, Fas. iii. 32, Edda 8; Nornir ráða örlögum manna, 11; stýra örlögum, Al. 79, 141; urðu þau örlög Hákonar jarls, at Karkr jarl skar hann á háls, Nj. 156; Afríkar skulu nú fá örlög sín, Karl. 366; hann var manna vitrastr svá at hann sá fyrir örlög manna, Nj. 162; spyrja at örlögum sínum, Fs. 19; þat er örlögin höfðu fyrir skipat, Al. 19; drýgja örlög, to 'dree' one's weird, Vkv. 3; er þat líkast at liðin sé mín örlög, my worldly-worked life at an end, Fs. 84; örlög-símu, örlög-þættir, the 'weird-thrums,' threads of the Norns spun at one's birth, Skv. 2. 14, Hkv. 1. 3; örlaga bönd, Skald H. 3. 4. örlög-lauss, adj. 'weirdless,' one whose life is still a blank, Vsp. 17; örlaga-nornir, örlaga-dísir (in mod. poetry), the weird-sisters, the Parcae. II. exploits; segja frá örlögum sínum, Ls. 25. 2. war; cp. örlygi, and mod. Dan. orlog; lætr hann vaxa stór örlög við heiðnar Þjóðir, Ósv. S. 28, written at the end of the 15th century. ör-magna, adj. quite exhausted, powerless. ör-magnask, að, to be quite exhausted, faint from exhaustion. ör-malr, m. an arrow-case, quiver, Fas. ii. 506. ör-máligr, adj. hasty of speech, Glúm. 364. ör-mul, n. pl. (mod. örmull, m.), [ör- and mol, moli; old Swed. or-mylja = a digger, remover of mark-stones, Schlyter] :-- prop. atoms, particles, remnants; at eigi finnisk örmol þeirra, 623. 35; var hón svá vandliga niðr brotin, nema nokkur örmol megi finnask í á þeirri er fellr ..., Al. 93; brann upp allt Dana-virki, ok sá engi merki eptir né örmol, no trace nor remnants were seen, Fms. xi. 35; þeir sásk aldri síðan, ok engi örmul fundusk af Háreki, Nj. 279; segisk at enn megi finnask mörk ok örmul af örkinni, Stj. 59; ok sást engi örmul (örmull Cod.) síðan til þess, Ann. 1422. örmull, m., or sounded urmull, = ömul, q.v.; það er enginn örmull eptir af því, not a rag left. 2. urmull (prob. the same word), a swarm; þar er mesti urmull. ör-mæddr, part. utterly exhausted, Fél. iv. 232. ör-mælir, m. = örmalr, a quiver, Barl. 137. ÖRN, m., gen. arnar, dat. erni, pl. ernir, acc. örnu; in mod. usage the word has become fem. örn, arnar, örn, pl. nom. acc. arnir; örn is like björn, an enlarged form from ari, q.v.: [A.S. earn; Chaucer erne; Dan. örn] :-- an eagle; erninum, Bs. i. 350; örno ok hrafna, Grág. ii. 346, K.Þ.K. 136; snapir örn á aldinn mar, a saying, Hm. 62; seðja örnu, Hkv. 1. 35; gunni at heyja ok glaða örnu, id.; drúpir örn yfir, Gm.; er á asklimum ernir sitja, Hkv. 2. 48; falla forsar, flýgr örn yfir, Vsp. 58: mythical, örn gól árla, Hkv. Hjörv. 6 (an eagle telling the fate to a young hero): the eagle is the bird of the giants, jötunn í arnarham, Vþm., cp. the legend of giant Þjazi: arnar-flaug, f. eagle's flight, as an 'omen' boding battle; nú er arnar-flaug; of vangi, Edda (in a verse): arnar-leir, m., Gd. 2; see leir II. II. Örn, as a pr. name, and Örn-ólfr, Veðr-örn: of a woman, Arna. III. = blóð-örn, q.v.; rista örn á baki e-m, Hkr. i. 108, Fas. i. 292, Skv. 2. 26. COMPDS: arnar-hamr, -kló, -fjöðr, -vængr, m. an eagle's skin, ... wing, Edda 13, 46, Fas. iii. 653, Stj. arnar-hreiðr, n. an eyrie. arnar-ungi, m. a young eagle, Sturl. iii. 185. örna, gen. pl. business; see eyrendi β. ör-nefni, n. [ = Germ. ur-name], a local name, prop. an old name, Stj. 394, Brandkr. 61; svá sem örnefni eru við kennd, Fms. i. 241; þeir hendu þrælana fleiri þar sem síðan eru örnefni við kennd, Eg. 596; hét Örlygr á Patrek biskup til landtöku sér, at hann skyldi af hans nafni örnefni gefa þar sem hann tæki land, Landn. 43, freq. in mod. usage. 2. a pr. name of a person, but rarely; gat Ólafr digri með henni barn, en þeirra örnefni eðr örferðir vitu vér eigi, their names or doings, Fms. x. 397 (Ágrip). örn-fljótr, adj. eagle-swift, Rekst. örnir, m. eagle, the name of a giant, Lex. Poët. öron, m. a kind of fish, a mackerel(?), (= ölun); tunna öron, D.N. iii. 688. ör-orðr, adj. hasty of speech, frank, out-spoken, Eb. 104, Ó.H. 114, Finnb. 284, Bjarn. 34. ör-óf = örhóf, immensity; örófi vetra áðr væri jörð of sköpuð, Vþm.; öróf manna ok vápna, Mork. 139; ræna örófi fjár, Jomsv. S. ch. 33; öróf fjár, Fas. ii. 538, MS. 656 B. ÖRR, n., later or with a single r, and so in mod. usage; [Dan. ar, arret] :-- a scar; ok sá þó á örrit alla æfi, Bs. i. 330; hann þreifaði of örr sára Dróttins, Greg. 14; greri ær (sic) hvít á hvarmum báðum, Hom. 116; mun örr þat sjá á fæti mér meðan ek lifi, Fb. i. 401, Karl. 61; meðal herða honum var örr gróit í kross, Fms. viii. 275 (eyrr, v.l.; aurr, Fb. ii. 636, l.c.); hann hafði örr í andliti, Ld. 274. örra-beinn, adj. 'scar-leg,' a nickname, Fs. 128, Landn. ÖRR, adj., acc. örvan, pl. örvir; inn örvi; compar. örvari, örvastr: [root aru-; A.S. earu, Grein; Sansk. ar; Dan. ör, in the phrase 'ör i hoved' giddy in the head] :-- swift, ready; örr tilfara, allstaðar þar er þurfti hans tilkvámu, Bs. i. 128: neut., hann (the ice) rak svá ört, at ..., the ice drifted so fast, that ..., Bárð. 9 new Ed. 2. neut. quite; eigi ört hálfr fjórði tugr manna, not quite forty-five men, Ann. 1362. II. liberal, open-handed; miklu örvari af fé, passim; örr ok ölmusu-góðr, Bs. i. 81; örvastr konunga, Fms. xi. 203; allra manna örvastr, Eg. 517; mildr ok örr, 20; örr maðr ok stórmenni mikit, 38; örr ok gjöfull, 42; Einarr var örr maðr ok optast félítill, 691. örrek, n. a nickname, Landn. 193. ör-reyta, t, to strip utterly; aldrei má ö. dún úr hreiðrum, Fél. iv. 220.